LE JERUSALEM LIBERATE per Torquato Tasso 
(traduction interlingua Francesco Galizia)

Inter le publication del Orlando Furiose e celle del Jerusalem Liberate passava solo 50 annos, tamen le diversitate inter le duo obras es enorme. Illos son expressiones non solo de duo homines profundemente diverse, ma de duo etates opposite le un al altere, per le ideales e per le modo de conciper le arte. In le etate de Ariosto - le Renascentia - le arte es concipite como pur delecto, como placer de describer elegantemente belle e agradate historias, in le etate de Tasso le Contrareforma, in vice, le ecclesia catholic exige que le arte debe servir a scopos moral e religiose. Agitate e dramatic esseva le vita de Torquato Tasso, qui nasceva a Sorrento le die 11 de martio 1544, e a dece annos sequeva le patre Bernardo a Roma e lassava le matre Porzia de' Rossi e le soror Cornelia, depost Roma ille iva a Pesaro,Urbino,Venetia e Padova ubi, in le anno 1562 ille componeva le poema “Rinaldo” de 12 cantos, e in fin in le anno 1565 entrava al servicio del cardinal Luigi de Este a Ferrara e pois del duc Alfonso II, (1572). A Ferrara ille componeva: lyricas, scriptos de critica e super toto le “Aminta” in 1573 e le “Jerusalem Liberate”, con le protection e le amicitate del sorores del duc, Lucretia e Eleonora. In le anno 1575 depost le fin del “Jerusalem”, que esseva dedicate al duc Alfonso; initiava su prime manifestation de disequilibrio mental que deveniva follia ver e proprie, e ille esseva claudite, como folle, in le hospital de Sancte Anna a Ferrara per septe annos (1579-1586). Depost ille esseva liberate e conducite a Mantova per su amico Vincenzo Gonzaga, fratre de Margherita sposa del duc Alfonso, ma per pauc tempore, proque de illac ille fugiva e se refugiava in Roma le novembre 1587. A Roma Tasso trovava protection presso le Papa Sixto Ve, e pois Clemens VIIIe, e in le maio de 1592, ille esseva hospite de Cinthio Aldobrandini, nepote del Papa. Fatigate e malade, Tasso se transfereva in le anno 1595 al monasterio de Sancte Onofrio, sur le colle Janiculo, e illac ille moriva, le 25 de april, durante que in le Capitolio, se preparava su coronation como Poeta.

Le Jerusalem Liberate es un poema heroic de 20 cantos que narra un argumento historic, le prime Cruciata inter 1096 e 1099, que se conclude con le entrata victoriose, le die 15 de julio 1099, de Goffredo de Buglione duc de Lorena (Godefroy de Bouillon) in Jerusalem. Porque le Tasso, a differentia de Boiardo e Ariosto, selige un argumento historic e religiose? Per duo motivos: in 1453 Constantinopole era conquirite per le turcos, que menaciava con lor potentia le Europa e preoccupava le Christianitate. Le Ecclesia, verso le medietate del seculo XVI, cerca imponer al artistas argumentos e subjectos religiose, e de defensa e propaganda del catholicismo contra le musulmanes e le heretic e le rebelles protestante. Seligente como argumento le prime Cruciata, Tasso recordava a su lectores le prime lucta contra le “infideles” qui justo alora retornava a menaciar le Europa, depost le conquesta de Hungaria (1526) e le varie assedios de Vienna (1529/32/66). Ma in le Mediterraneo le flotta turc essera destruite le 7 de octobre 1571 in le grande battalia naval de Lepanto, per un flotta del Liga Sancte, que habeva naves de Espania, Venetia e altere statos italian. Le poema esseva completate in april 1575 e habeva varie editiones. Le personages principal del poema son in parte historic: le duc Goffredo de Buglione, conductor e pie guerrero, e depost le victoria prime rege de Jerusalem; su fratre Baldovin de Flandra, Raymundo de St.Gilles conte de Tolosa, Tancredi de Altavilla e Boemondo de Taranto princes normanne, e parte de pur phantasia como: le valorose cavallero Rinaldo nepote de Guelpho duc de Bavaria, le juvene Olindo e tote le dominas. Depost le conquesta de Jerusalem in le terras del Ultramar (Syria e Palestina) esseva fundate varie statos christian: le Regno de Jerusalem, le Principato de Antiochia, e le contatos de Edessa e de Tripoli. Le armea christian habeva plus que 300.000 homines et esseva de typo feudal con nobiles e cavalleros de Francia, Germania e Italia. Tote illes habeva como vexillo le cruce rubie in campo blanc, et esseva sub le guida spiritual de Petro le Eremita, le qual habeva transversate le Europa pro predicar le liberation del Sancte Sepulcro e del Terra Sancte, del domination turc, e habeva le benediction del Papa Urbano IIe.

LE JERUSALEM LIBERATE
per Torquato Tasso

Prime Canto

Io canta le armas pietose e le Capitano que le grande sepulcro liberava de Christo. Multo ille operava con le ration e con le mano, multo suffreva in le gloriose acquisition; e in van le Inferno se opponeva, e in van se armava de Asia e de Lybia le populo mixte. Le Celo le dava favor, e sub le sancte signos conduceva su companiones errante. O Musa, tu que de caduc lauros non circumfere le fronte in Helicon, ma sur le celo infra le beate choros ha de stellas immortal auree corona, tu suffla al pectore mieceleste ardores, tu illumina mi canto, e tu pardona si io texe frisos al ver, si io adorna in parte de altere delectos, que de tue, le papiros. Tu sape que illac curre le mundo ubi plus versos de su dulcor le blande Parnasso, e que le ver, condite in molle versos, le plus timide seducite ha persuadite. Assi al allegre puero nos tende aspergente de suave liquor le orlos del vaso, succos amar decipite interea ille bibe, e del deception su vita ille recipe. Tu, magnanime Alfonso, le qual retira al furor de fortuna e guida in porto me pelegrino errante, e inter le scolios e inter le undas agitate e quasi absorbite, iste mi papiros in allegre fronte recipe, que quasi in voto a te consecrate io porta. Forsan un die face que le presage penna osa scriber de te lo que io ora adumbra. Es ben ration, si ille habera qui in pace le bon populo de Christo ubique se vide, e con naves e cavallos al fer Thrace cerca retener le grande injuste preda, que a te le sceptro in terra o, si te place, le alto imperio del mares a te concede. Emulo de Goffredo, nostre versos interea ascolta, e te prepara al armas. Jam le sexte anno verteva, que in Oriente passava le campo christian al alte interprisa; e Nicea per assalto, e le potente Antiochia con le arte habeva jam prendite. Lo habeva ergo inbattalia incontrate gente de Persia innumerabile a defensa, e Tortosa expugnate, inde al culpabile saison dava loco, e le nove anno attendeva. E le fin ora jam de celle pluviose hiberno, que faceva le armas cessar, lontan non esseva; quando del alte sede le Patre eterne, qui es in le parte del celo plus sincer, e quanto es del stellas al basse inferno, tanto es plus sur del stellate sphera, le oculos in basse verteva, e in un sol puncto e in un vista mirava isto que in se le mundo reuni. Ille mirava totes le cosas, e in Syria fixava pois le princes christian; e con celle reguardo sue que intra spiona in le plus secrete de lor le affectos human, videva Goffredo qui expeller desira del sancte urbe le impie paganos, e plen de fide, de zelo, omne mortal gloria, imperio, tresor non mitte in conto. Ma vide in Baldovin cupide ingenio, qui al human grandor intente aspira; vide Tancreti, haber le vita a disdigno, tanto su van amor le angustia e martyrisa; e fundar Boemondo le nove regno sue de Antiochia alte principios mira, e leges imponer, e introducer costumes e artes e culto de ver deo; e assi internar se in tal pensata, que altere interprisa non pare que plus ille rememora; percipe in Rinaldo e animo guerrier e spirito de reposo impatiente; non cupiditate in ille de auro o de imperio, ma de honor desiro immoderate, ardente; percipe que del bucca intente pende de Guelpho, e le clar antique exemplos apprende. Ma pois que habeva de iste e de altere choros vide le intime sensos le Rege del mundo, clama a se del angelic splendores Gabriel, que inter le prime esseva secunde. Es inter Deo iste e le animas melior interprete fidel, nuncio jocose; in basso le decretos del Celo porta, e al Celo reporta del mortales le prece e le zelo. Diceva a su nuncio Deo: - Goffredo trova, e in mi nomine dice a ille: - perque se cessa? perque le guerra nunc jam non se renova a liberar Jerusalem oppresse? Clama le duces a consilio, e le tardes move al alte interprisa, ille capitano sia de isto. Io qui le elige; e le facera le alteres in terra, jam su companiones, ora su ministros in guerra. - Assi parlava a ille, e Gabriel se preparava veloce a exequer le imponite cosas; su forma invisibile de aere cingeva e al senso mortal le subjaceva. Human corpore, aspecto human se fingeva, ma de celeste majestate le componeva; inter juvene e puero etate confinante prendeva, e ornava de radios le blonde crin. Alas blanc vestiva, que ha de auro le culmines infatigabilemente agile e preste. Finde le ventos e le nubes, e va sublime super  le terra e super le mar con isto. Assi vestite, se adressava al immense partes del mundo le messagero celeste: prime sur le Libano monte, ille se reteneva, e se planava sur le adequate pennas; e verso le plagias de Tortosa pois rectificava precipitante le volo in basso. Surgeva le nove Sol del lidos de Eos, parte jam foras, ma le plus in le undas clause; e dava le matinal preces sue Goffredo a Deo, como ille habeva per usantia; quando a par con le Sol, ma plus lucente, le angelo le appareva del Oriente; e le diceva: - Goffredo, ecce opportun jam le saison que al guerrear, se expecta; perque dunque obstar demora alcun, a liberar Jerusalem subjecte? Tu le princes a consilio nunc jam reuni, tu al fin del obra le negligentes hasta. Deo per lor duce jam te elige, e illes submittera a tevoluntarios se mesme. Deo messagero me manda, io te revela su mente in su nomine. Oh quante sperantia haber de alte victoria, oh quante zelo del armea a te commandate ora te conveni! - Taceva, e disparite, revolava del celo al partes plus excelse e plus seren.