Aristoteles 

traduction in interlingua per Francesco Galizia

Aristoteles : (Ἀριστοτέλης, Aristotéles; (Stagira, 384 o 383 a. C. - Calcide, 322 a. C.). Il es stato un scientiato e philosopho grec, note como le "philosopho del immanentia”. Es considerate un del mentes philosophic plus innovative, prolific e influente del mundo antique occidental, ubi era estimate como le emblema del homine sapiente, pro le vastitate del su campos de cognoscientia, de cuje era un precursor de discopertas.

Biographia: Aristoteles nasceva in le 384/3 a.C. a Stagira, citate macedone in le peninsula Calcidic. Le patre, Nicomacho, era medico e amico de Aminta, rege de Macedonia, Aristoteles e le patre viveva in le capital Pella. Era per le activitate de assistentia al labor del patre que Aristoteles adveniva al cognoscentia del physica e del biologia, quando ille adjutava le patre in le dissection anatomic. Le biographia de Aristoteles pote esser subdivise in tre periodos.
Le prime periodo habeva initio quando, remanite orphan, debeva transferer se presso le tutor Proxeno ad Atarneo, citate del Asia Minor. Proxeno, verso le 367 a. C., inviava Aristoteles ad Athenas per studiar in le Academia fundate ab Platon circa vinte annos antea, ubi remanera usque al morte del su maestro. In le Academia, Aristoteles initiava con le studio del mathematica, e pois le dialectica. A guidar le schola in absentia de Platon, qui era a Syracusa, es Eudoxo de Cnido. Le secunde periodo initia quando in le 347 a. C. moriva Platon e al direction del Academia, es clamate Speusippo, nepote del maestro. Aristoteles, lassa le schola insimul con Xenocrates, per retornar ad Atarneo, invitate ab Ermia, tyranno del citate. In le corte de Ermia, Aristoteles retrova alteres duo ex alumnos de Platon, Erasto e Coristo, tote e quatro vade ad Asso, ubi funda un schola. Ad illo adhereva anque le filio de Coristo, Neleo, e le futur successor de Aristoteles in le schola de Athenas, Theophrasto. In le 344 a. C. Aristoteles iva a Mitilene in le insula de Lesbo, ubi funda un altere schola platonic. Ille insenia usque le 342 a. C., anno in cuje es clamate a Pella, in Macedonia ab le rege Philippo IIe, perque face le preceptor al filio Alexandro, Aristoteles explicara iste carga per circa tres annos, usque a quando Alessandros essera clamate a partecipar al expeditiones militar del patre. Nos non sape del education que Aristoteles impartiva ad Alexandro ma securmente le lectiones on basava sur le fundamentos del cultura grec, a partir ab Homero, facente assì de ille un homine grec per le ideales transmittite a ille, ma super toto sur le politica, date le destino que attendeva Alexandro. Quando in le 340 a. C. Alexandro deveniva regente del regno de Macedonia, le su maestro Aristoteles, qui es devenite viduo e convive con le juvene Erpillide ab le qual ha habite le filio Nicomacho, circum al 335 a. C., initia assi le tertie periodo: ille va ad Athenas, ubi in un public gymnasio, dicte Lyceo perque sacre ad Apollo Lycie, funda le su famose e celebre schola, clamate Peripato - promenada, proque le philosopho usava inseniar promenante in le jardin que circunfereva le schola. Aristoteles promove activitate de recerca, super toto per quanto reguarda materias scientific qual zoologia, botanica, astronomia. Le repastos esseva consumite in commun secundo un usantia pythagoric e omne mense on organisava un symposio philosophic con judicio guidate ab le sagessa del maestro. Le lectiones on faceva le matino; de postmeridie e de vespere in vice, Aristoteles teneva, sempre in le schola, del conferentias aperte al publico. In le 323 a.C. moriva Alexandro Magne, e in Athenas, ille es guardate con hostilitate, pro le su ligamine con le rege, alora ille lassa Athenas, con le familia, per ir a Calcide, le citate materne, ubi moriva le anno depost.

Le obras: Del scriptos de Aristoteles on vole distinguer le obras juvenil, a cuje ille comenciava a laborar jam in le 364 a.C., ab celle del maturitate. A iste gruppo appertine le sequente obras: Grillo o Sur le rhetorica, Sur le ideas, Sur le Ben, Eudemo, Protreptico e De philosophia.

Le obras del maturitate: Del production philosophic aristotelic plus mature son pervenite a nos sol le scriptos del Peripato, dicte libros acroamatic o esoteric, ultra a iste, Aristoteles habeva scripto durante le su permanentia in le Academia de Platon, anque dialogos destinate al publico, dicte exoteric. De Aristoteles remaneva sol le tractatos esoteric; oblidate a longe post le morte del Maestro usque ad esser retrovate, al fin del II seculo a. C., ab Apellicon de Teos, que le comprava, e portava ad Athenas, e hic depost le saccheo del 84 a. C. le romanos los inviava a Roma, ubi esseva ordinate e publicate ab Andronico de Rhodos.

Le insimul de iste obras pote esser ordinate per argumentos homogenee:

Logica, scriptos reunite in le titulo comprehensive de Organon - (instrumento) que includeva: Le categorias, Sur le interpretation, Analyticos, Topicos, Listas sophistic. Metaphysica,(dece-quatro libros), Physica, con scriptos correlate: Sur le celo, Sur le generation e corruption, Sur le meteoros, Historia del animales (cinque tractatos).

Sur le anima, con scriptos correlate: Sensation e sensibile, Memoria e reminiscentia, Le somno, Le sonios, Longor e brevitate del vita, Juventute e vetulessa, Le respiration.

Ethica, comprehendente: Ethica Nicomachea, Ethica Eudemia, Grande Ethica.. Politica, (octo libros) correlate al Constitution del Athenieses. Rhetorica.e Poetica.

Le philosophia: scientia del causas e recerca del exentias

Le philosophia de Aristoteles recerca un princìpio eterne que explica le modo in cuje eveni le mutation del natura. Como le su maestro Platon, il ha presente le contraposition philosophic venite a crear se inter Parmenides et Heraclito; anque ille dunque on propone de conciliar le duo position de pensata: le Esser static del prime con le devenir del secunde. Per cuje toto muta in natura, toto «flue», ma non a caso: Aristoteles parla de quatro causas, le sequente:

1. causa formal: consiste in le qualitate specific del objecto mesme, in le su essentia;
2. causa material: le materia es le substrato sin le qual le objecto non existerea
3. causa efficiente: es le agente que determina le mutation;
4. causa final: le plus importante de tote, in virtute del qual existe un intention del natura.
   

Ontologia, in quanto metaphysica, es le "philosophia prime" aristotelic, que ha como su objecto primari de inquesta le esser in quanto tal, e sol in via subordinate le entis (ὄντος, genitive de ὤν, essente). Per cognoscer le entis occurrera facer referentia al Esser; Aristoteles intende per entis toto isto que existe (ab ex-sistentia, esser de), a differentia del Esser que in vice es in se e per se ipse: durante que le Esser es uno, pro le philosopho illes ha varie significatos: le entis es un "pòllachos legòmenon" ( πόλλακος λεγόμενον), alias on pote «dicer in multe modos».

Le genere summe de cuje le philosoho on occupa majormente es cello de substantia, classificate in substantia prime e substantia secunde. Le prime es relative ad un singule esser, alias toto isto que ha subsistentia autonome. Le substantia secunde in vice es constituite ab substantivos que los determina un objecto in un certo modo. De facto, illo es synonymo de essentia (οὐσία, usìa).

Theologia: Omne objecto es movite ab un altere, iste ab un altere ancora, ma al fin debe exister un motor immobile, id es Deo: "motor" proque es le scopo final a cuje toto tende, "immobile" essente jam realisate como «acto pur». Como in le Esser de Parmenides, Deo es in le plen del substantia e inde pensata pur. Ma cosa pensa Deo? Evidentemente le pensata plus alte id es se ipse. Le su es dunque un contemplation autoconsciente, intendite como «pensata de pensata».Tote le entis on reporta con le concepto de substantia, que indica isto que es in se e per se, e que per esser non ha besonio de exister. Le substantia es un del dece categorias del esser. Illos son: substantia, qualitate, quantitate, ubi, haber, quando, relation, ager, subjacer. Le mathematica studia le entis abstracte con le abstraction (in numeros), le physica le elementos natural del physis (φύσις).

Gnoseologia: In le philosophia del cognoscentia, Aristoteles revalorisa le experientia, e al par de Platon, pensa que le intellecto human non comprende sol le impression sensorial, del objectos, ma de comprender anque le causas. Successivemente le phantasia, facultate del anima, representa le objectos, producente le imagines: e pois, conservate in le memoria, de cuje nasce le experientia. Ecce que le cognoscentia culmina con un intellecto active, que sape vider le forma. Le arrivata ab le particular al universal, initiate con le sensos, es le induction (epagoghè), que es un stimulo, que comporta al fin un experientia de contemplation. Le cognoscentia noetic es un corrispondentia inter realitate e intellecto active (nùs poietikòs) e coincide con le veritate e implica un componente divin.

Logica: (diànoia, o ration), que Aristoteles theorisa in le forma deductive del syllogismo. Que es un rationamento que, a partir de duo premissas, un "major" e un "minor”, perveni ad un conclusion. Sia le premissas que le conclusion son proposition. A transverso le syllogismo, le logica permitte de ordinar in gruppos toto isto que on trova in natura, sol le intuition intellectual, pote dar a lor un fundamento objective e universal, que a partir ab le epagoghé, culmina in le essentia. Ab iste pois le logica trahe le consequentias, facente recurso a judicios predicative del dece categorias del esser.

Le Dialectica es le technica con le qual exir victoriose ab un discussion, pro prevaler con le proprie these sur celle sustenite ab le adversario. Le dialectica il ha un cognoscentia del parolas e del modos de unir los in periodos e propositiones. Il ha quatro typos de proposition-modello pro le philosopho: universal affirmative, universal negative, particular affirmative, particular negative.

Le Ethica secundo Aristoteles appertine al sphera del comportamento ( ethos), alias al conducta de tener per poter viver un existentia felice. Le homine in particular realisa se ipse praticante tres formas de vita: celle edonistic, basate sur le cura del corpore; celle politic, basate sur le reporto social con le alteres; e le via theoretic, situate al de supra del alteres, que ha como scopo le cognoscentia contemplative del veritate. Le homine debe saper usar harmonicamente tote e tres le potential del anima que distingue le proprie esser o entelechia, e ab Aristoteles identificate con:

• le anima vegetative, commun anque al plantas e al animales e al lor reproduction;
• le anima sensitive, commun al animales, que regula le passion e le desiderios;
• le anima rational, que appertine sol al homine, e consiste in le exercitio del intellecto.
  

In base de iste tripartition, Aristoteles individua le placer e le sanitate como scopo final del anima vegetative, resultante ab le equilibrio inter le excessos opposite. Al anima sensitive ille assigna in vice le virtutes ethic, a transverso le recerca del «juste medio» inter extreme passion: ad exemplo le corage es le attitude median de preferer inter le vilitate e le audacia. Aristoteles al anima rational assigna le virtute dianoetic, subdivise in calculative e scientific. Le facultate calculative habe un finalitate pratic, son un instrumento de altere: le arte (tèchne) ha un fin productive, le sagessa o prudentia (phrònesis) servi a diriger le virtutes ethic, e guidar le action politic. Le facultate scientific, mira al cognoscentia del veritate, il ha le objectivo del sapientia in se (sophìa). A iste virtutes supreme concurre le duo facultate cognoscetive del gnoseologia: le scientia (epistème), que es le capacitate del logica de complir demonstrationes; e le intellegentia (nùs), que da le principios de celle demonstrationes. Aristoteles introduce assi un conception del sapientia como "stylo de vita" . Le contemplation del veritate in cuje consiste le felicitate (eudaimonìa), et es cello que distingue le homine ab le alteres animales rendente lo plus simile a Deo. Al mesme modo, le tres formas politic del Stato (monarchia, aristocratia e democratia), debe guardar se ab le extremismo del lor respective degeneration: tyrannia, oligarchia e ochlocratia.

In le Ethica Nicomachee Aristoteles tracta del amicitia ( philìa, φιλία). Il face le analyse del amicitia: le utile, le placer e le ben; ab iste deriva le tres typologias de amicitia: le amicitia de utilitate es typic del vetules, celle de placer del homines matur e del juvanes; le unic ver amicitia es celle de virtute, stabile perque on funda sur le ben. Le amicitia de virtute presuppone duo condition fundamental: le equalitate inter le amicos e le consuetude de vita. Le amicitia on distingue ab le benevolentia, e ab le amor, proque in le amor il ha factores instinctual.

Astronomia: Aristoteles tracta in le su obras del conformation del universo. Ille propone un modello geocentric, que pone le Terra al centro del universo. Secundo ille le Terra il es formate ab quatro elementos: le terra, le aere, le foco e le aqua. Omne qualitate del materia, possede duo del quatro alementos: le sic (terra e foco), le humide (aere e aqua), le frigido (aqua e terra), le calide (foco e aere). Omne elemento remane o retorna in le proprie loco natural, que per le terra e le aqua es le basse, e per le aere e le foco es le alto. Aristoteles pensava que in le spatio il era un quinte elemento (o essentia): le ethere, que non existe sur le Terra, esserea invisibile et eterne, iste fixa un confinio inter le locos sub-lunar del mutation (le Terra) e le locos immutate (le cosmo). Pro Aristoteles le corpores celeste on moveva sur spheras concentric. Ultra le Terra illos era, in ordine, le Luna, Mercurio, Venus, le Sol, Marte, Jove, Saturno, le celo del stellas fixe e le primo mobile que moveva le alteres spheras. Illos on moveva ab le causa prime, le divinitate supreme Deo, qui essente «acto pur», esseva sin materia e in necun loco.

Le Biologia fundate ab Aristoteles como scientia empiric, in le complexitate descriptive del varie formas vivente, e con schemas conceptual conservate se in le seculos. Le Historia animalium contine le description de 581 specie diverse. Iste datos biologic son classificate in le De partibus animalium, in le qual il ha conceptos como le viviparetate e oviparetate, con criterios de classification del specie in base al habitat o a characteristic anatomic, que son remanite inalterate usque a Limneo. Le De generatione animalium explica de como le animales on reproduce.

Le fortuna de Aristoteles in Occidente on debe, al facto que era ille a fundar e ordinar le diverse formas de cognoscentia, creante un systema global de linguages e formulation specialistic usate ancora hodie in campo scientific. Como pauc alteres philosophos Aristoteles il ha habite influentia sur le pensatores del epochas successive, admirante le su genio e analysava le su conceptos: como le auctoritas methaphysic in le Scholastica de Thomaso de Aquino, ultra que in le tradition islamic et hebraic del Medievo, le pensata de Aristoteles era sovente reprendite in le Renascentia. Anque Dante Alighieri lo recorda in le Divin Comedia:

« Pois que io altiava un poco plus le cilios, videva le maestro de istes que sape seder inter philosophic familia. Totes lo mira, totes honor il face.»