BON NATAL

e

FELICE ANNO NOVE 2022

A TOTE LE AMICOS DE INTERLINGUA

 

Le Indoeuropeos: 
per Adriano Romualdi

traduction in interlingua per Francesco Galizia

II Le problema Indoeuropee ab le puncto de vista philologic et ethnologic.

Le problema inndoeuropee es celle del origine del Europa, del surger de celle fortia et energias nordic que con le grecitate, le romanitate e le germanesime da forma al nostre historia. Esseva le philologia romantic, in le ambito de celle discoperta del historia e del origines – inconscie reaction contra le rationalismo illuministe e al su pretention de truncar totes le radices del homine - que perveniva al concepto del unitate del populos indoeuropee. In un prime momento se tractava de pauc homines de studio insulate – un abbate francese ( Patre Coerdoux 1768 ), un judice anglese ( William Jones 1786 ), un jesuita german ( Paulino de Sancte Bartholomeo 1798 ) - colpite ab le similantia de alicun parolas indian con parolas latin, grec, german. In le 1808 Frederico Schlegel tentava un prime collocation del phenomeno, ille imaginava un antique migration ab le India al Europa. Pois, con le opra de Franz Bopp, on perveniva a un ver e proprie grammatica comparate del linguas sanscrite, persian, grec, latin, lituan, gothic e german. In le curso del seculo, on recognosceva anque le affinitate del slavo, del celtic, del illyric e del armenio. In le prime vinte annos del '900, on discoperiva le lingua hittite e le tochario. Pro definir iste unitate linguistic e le populos que le propagava on recurre al adjectivo “indoeuropee” que significa simplemente que iste unitate, se extende ab le India al Europa, o indogermanic que indica como le duo extreme plus remote son le India e le germanic Islanda. On parla anque de aryas o de aryanes, que es le designation que dava a illes mesme le indoeuropee que invadeva le Persia e le India (Arya ) e que esseva diffuse in origine presso tote le gentes indoeuropee, si es ver que on le retrova in le altere extreme in le lingua del celtas de Irlanda ( Aire). Le significato general es “nobile” e designa le appartenentes al populo indoeuropee conquisitor in le confrontation del indigenas submisse. Elencate ab le Occidente al Oriente le linguas indoeuropee, antique e moderne, son:

a) Le Germanic, parlate ante del 500 a.C. in le Danmark, in le Scandinavia meridional e in le Germania septentrional e que se continua hodie in le linguas scandinave,(danese, norvegian, svedese e islandese), le german, le hollandese e le anglese; le plus antique documentation scripte de un lingua germanic es le traduction del Evangelio in le lingua del Gothos, realisate in le IVe. seculo per le lor Episcopo Wulfila.

b) Le Celtic, que hodie supervive sol in Irlanda (Gaelic) e in alicun zonas de Scotia, Galles, e in Bretania, ma que olim esseva extendite in totes le insulas britannic, in Gallia, Belgica, parte de Espania (Celtiberis), le Helvetia, le Italia septentrional (Gallia Cisalpin) e regiones delimitate del Germania occidental e meridional de cuje le populo Celtic esseva originari. In le tertie seculo a.C. tres tribos de Celtic transversate le peninsula balkanic e le Hellesponto se establiva in Asia Minor in un zona que prendeva ab illes, le nomine de Galatia, que depost le conquesta roman essera le plus fidel alliate de Roma in Asia, e que dara al Imperio valorose soldatos auxiliares.

c) Le linguas italic, in cuje es possibile individuar diverse varietate distincte come le latin-falisco (sur le basse curso del Tibere e sur le Colles Alban ), le veneto ( inter le Athesio e le Istria ), le osc-samnite, lingua del populos del Samnio, Campania, Lucania, Bruttium e Piceno. Le Umbro-sabellic, extendite in le Italia central appenninic-adriatic, e linguas minor parlate inter le Latio meridional (Ausones, Aurunces ) e le Sicilia ( Siculos, Sicanos). In le Italia padan, le conquiste etrusc e pois le invasion gallic, il ha forsan celate dialectos italic intermedie inter le latino e le veneto. Ab le latino, lingua de Roma e del Imperio, son derivate le moderne linguas neolatin: italiano, francese, espaniol, portugese, romaniano e alteres linguas minor.

d) Le Illyric, que hodie supervive multe alterate in le albanese, e que olim esseva parlate ab le confinio septentrional del Grecia per tote le parte occidental del peninsula balkanic (Illyria) usque le Austria e le Hungaria occidental (Pannonia).Residue toponomastic illyric se retrova in le Germania oriental usque le fluvio Oder con possibile sede originari septentrional del illyric. In le antique Apulia il habeva linguas illyric in Iapigia e Messapia, pervenite trans le Adriatico.

e) Le grec, dividite in le tres varietates dialectal: ionic, eolic e doric, que face supponer diverse invasion e stratos de Hellenos, le macedone es un linguage grec con elementos illyric.

f) Le thrace, in le antiquitate parlate in le actual Bulgaria (Thacia), Romania ( Dacia), e le Hungaria oriental e ultra le Carpatos usque le fonte del fluvio Nistro (Dniester). Un varietate del thrace es le lingua del Phrygios, stirpe thrace que invadeva le Asia Minor. Le lingua del Cimmerios, que habitava le Ukraina meridional, on pote mitter in relation con le lingua thrace.

g) Le linguas baltic, in cuje es distincte le lituan, le letton e le antique lingua del Prussia oriental ante le colonisation german del Cavalleros Teutonic (seculos XIII- XV) e hodie extincte. Residue nomine toponomastic conferma que ante le grande expansion del populos slave (seculos X – XIV), linguas baltic on parlava in Bielorussia, in le Moscovia e sur le alte curso del fluvio Volga.

h) Le linguas slave, hodie parlate in grande spatios del Europa oriental e del Siberia: polaco, tchec, slovaco, croato, serbo, bulgaro, ukrainian e russo; in origine limitate in un parve territorio inter le fluvio Vistula, le palude del Pripjat e le fluvio Nipro (Dnepr). Le venedico del basse curso del Vistula non esseva slave, ma affine al illyric e al veneto del Italia septentrional.

i) Le linguas indo-iranic, parlate ab le populos del steppas que clamava se ipse “Arya”, e que parlava un sol lingua ante que un parte de illes se fixava in Persia (Iran), Tajikistan e Afghanistan e le alteres passava in le Kashmir e de hic vadeva in le valles del fluvios Indo e Ganges. Le plus ancian documento del linguas Aryas es le Rig Veda, recolta de hymnos sacre del secunde millennio a. C. Al lingua vedic sequeva le sanscrito (samskrta = lingua litterari) e ab iste le moderne linguas indian: Hindi, Urdu, Bengali, Panjabi etc. Le plus ancian documento del linguas iranic es le Avesta, cantos religiose, scripte ab Zarathustra e que remonta al VIIe.seculo a. C. Le nucleos que remaneva in le steppas (Scythies, Sarmatos, etc.) parlava dialectos iranic ( Iran ab Arya) simile a cello del Persia partic. Le Ossetios del Caucaso, clama ancora hodie se ipse “Aryas” (Iron).

l) Le lingua Hittite, parlate ab celle Indoeuropeos que al principio del IIe .millennio se installava in Anatolia, pois submerse mille annos depost ab le invasion phrygio-illyric. Altere linguage penetrate in Anatolia con le hittite, esseva le lydie e le lycie in le west e le luvie e le palaic in le meridion.

m) Le Armenio, lingua parlate in le alte valles del Tigris e del Euphrates inter le Anatolia e le Caucaso, e le lingua del kurdos de typo iranic, parlate ab un populo divise e sin patria.

n) Le Tochario, parlate ancora in le VIIe.seculo d.C. in le Turkestan chinese (Oasis de Turfan) con le duo varietate de Tochario A o Arsi e le Tochario B o Cuceo. Illo es un reliquia de antique expansion indoeuropee, in direction del China, e que hodie, on pote connecter al blonde Yue-ci e al Wu-sun de cuje parlava le antique annales chinese.

Le affinitate inter le linguas indoeuropee es assi evidente que on pote illustrar con pauc exemplos: al sanscrito “pità”(persian pitàr), corresponde le gothic fada, le latino pater, le grec patèr, le irlandese athir. Al sanscrito “matà”(persian matar), corresponde le antique alte german muoter, le letton mate, le latino mater, le grec meter (doric mater), le irlandese mathir. Al sanscrito “brata”, corresponde le tocario pracar, le latino frater, le russe brat, le gothic brothar, le irlandese brathir. Iste similantia on prende ancora nectissime in le conjugation verbal (latin est, gothic ist, grec estì, sanscrito asti), in le numeral (latino tres, grec treis, irlandese tri, gothic dri, sanscrito trayas, tochario tre), etiam in le primordial formula poetic le invocation “creaturas human, ascoltate”, es de rito sia in le Veda e in le poemas homeric, que in le germanic Hedda. In fin, le perfecte correspondentia de intere phrases a plus de quatromila annos ab le diaspora indoeuropee, monstra a nos quanto debeva esser forte le originari affinitate anque depost le separation. Le stricte parentela inter le linguas indoeuropee obliga nos a deducer que illes deriva totes ab un sol lingua originari, que esseva parlate ab un antique population, in un antique patria de origine, que pois esseva diffundite in le curso de un longe serie de migrationes in le vaste spatio inter le oceano Atlantic e le fluvio Ganges. Le formation del linguas indoeuropee, in epocha assi antique ( al minus le IIIe.millenio a.C. ) il face presupponer le stricte communitate cultural de un certo gruppo de stirpes in un area ben delimitate e le successive, veloce dispersion de iste gentes in direction del punctos plus lontan, in Europa e in Asia. Iste migrationes, initiate approximativemente circa le 2.500 a.C., portava a un prime separation inter indoeuropeos occidental e oriental, le prime conservava le velar palatal como velar simple, le secunde le reduceva a sibilante. Le parola que servi de exemplo es le indoeuropee KMTOM: centum (pronuncia kentum) in latino, e-katon in greco, hund in gothic (german Hund-ert), cet in irlandese (pronuncia:ket), ma al opposite latere oriental, baltic simts, persian satem, sanscrito satàm. On pote identificar le indoeuropee satem con celle gruppos que moveva ante a est del fluvio Vistula, e le indoeuropee kentum con illes que restava plus a longe in le antique sede. Successivemente un gruppo kentum sud-oriental, comprendente ancestres del grecos abandonava le Europa centro-septentrional. In iste area remaneva un “populo indoeuropeo restante”que parlava un indoeuropee indivise que le linguista Hans Krahe clama antique-europee. Le philologia, sin le auxilio de altere scientias, forniente illo sol le existentia in le prehistoria europee, de un lingua commun inter le fluvios Weser, le Vistula e le mar Baltic, in un epocha inter le 3.500 e le 2.500 a.C. con un secession inter indoeuropeos oriental e meridional e le presentia de indoeuropeos restante in le Europa central, e le su dispersion final con le migration del populos italic, illyric e celtic, le cuje tracias on pote sequer usque al Mar Mediterranee, al Caucaso e al fluvio Ganges cognoscite anque con le nomine de “Hari” le blonde, iste termino in le Rig-Veda es usate como adjectivo de homines e Deos, isto es etymologicamente connexe con le latino flavus, con le grec chloros, con le german gelb e gold. Le etymologia de hari deriva ab un radice GHEL-GWHEL, con un significato oscillante inter le color jalne del bile e cello del jalne verde del pasturas, extendite pois al splendor del auro. In latino, le labiovelar sonor GWH da F in principio de parola, il ha “fel “ bile, “flavus” blonde, “fulvus” rubie, e anque (le velar palatal aspirate GH da H o G) “helvus” jalnastre e “gilvus” jalne melle. In le linguas celtic il ha le irlandese “gel” lucente e le gallese “glain” joiel; in german il ha “gelb” jalne, e “gold” auro, cuje corresponde le nomine thrace del auro “zelta”; in grec chloròs (GH=CH) significa verde e anque jalne (Iliade, II, 631: chloròn mèli, le blonde melle). In fin, in sanscrito GH=H (exemplo GHEIM “hiberno” da cheimòn e hiems in grec e latino, in sanscrito himah, in Himalaya, (le culmine gelate). E deveni A (latino sequitur ma sanscrito sacate) e L se transforma in R (latino lux, grec leukòs, german licht ma sanscrito ròcate resplende). Ergo: GHEL = HAR-I, verde se dicto de pasturas, blonde se dicto de capillos.